Çerkes Diyarının Son Abreği… Dönemindeki söylencelerdeki deyişle “Шу закъуэ” yani “Tek Atlı”…
Emperyal Ruslar’a bir başına baş kaldırıp mücadele eden bir Çerkes yiğidi.
Wezı Murat’ın gerçek adı: Tok’u (Токъу) idi. Sonradan “Murat” diye bilinir oldu. 1858 yılında günümüzde Stavrapol eyaletine Georgievsk diye bilinen şehre yakın K’aledes diye bilinen bir Adıge yerleşim biriminde doğdu Wezı Murat.
Babası Wezı Dzu idi. Annesi de Nır sülalesinden. 1838 doğumlu Zalımgiray ve 1832 doğumlu Bekmırza isimli iki ağabeyi daha vardı Murat’ın.
1886 yılına gelindiğinde, Murat Kabardey’in Malk ırmağı kıyılarındaki Aşabey köyünde ikamet etmekteydi.
Kendisi hiç evlenmedi ve çocuğu olmadı. Adından ve namından başka miras bırakacak hiçbir şeyi olmadı.
Sonrasında Ruslar’a karşı mücadeleye başladı bir başına. Mahoğaps dağı ve civarını üs olarak kullanıyordu. Ruslar başına ödül koydular peşine bir sürü ödül avcısı düştü. Halk arasında hem yiğitliği hem de amansızlığıyla bilinir oldu. O kadar ki; anneler yaramazlık yapıp ağlayan çocuklarını “Susmazsan seni Murat’a veririm” diyerek susturur olmuştu.
Uzun yıllar devam eden mücadelesinin finali söylencelerde iki farklı şekilde anlatılır:
1 – Yakalandı ve ölümüne kadar yaşayacağı Sibirya’ya sürgün edildi.
2 – Kendisine ihanet ederek onu rus makamlarına ihbar eden bir Adıge Murat’ın intikamından korkup Anadolu’ya geçmiş Uzunyayla’da gizlenmişti. Murat intikam peşinde uzunyayla’ya kadar geldi. Ama uzunyayla thamadelerinin ricasıyla birşey yapmadı. Anadolu’da yaşadı ve vefat etti.
Ünlü Adıge şairi ve Adıge geguakue geleneğinin son büyük temsilcilerinden Paşe Bekmırze’nın sözlerini yazıp bestelediği günümüze kadar ulaşan werediyle rahmetle analım “Tek Atlı” Wezı Murat’ı. Mekanı cennet olsun…
Bu weredle ilgili ilginç bir noktada weredin sözlerinde geçen mekan isimleridir. Mesela “Gumkale” diye bilinen yer… Bir zamanlar Kabardey prenslerinin ikameti sayılan günümüzde Pyatigorsk diye bilinen ve Kabardey sınırlarının dışında kalmış orjinal adı Псыхуабэ / Psıxuabe olan şehrin de kuzeydoğusunda bir başka Adıge yerleşimiydi… Önce Rus Çarlığı sonra Sovyetler birliği geçmişte Çerkeslere ait bir çok yerleşim birimini Özerk Cumhuriyetlerin sınırları dışında bıraktı…veya Komşu cumhuriyetlere hibe edildi…
Arşivimde yedi farklı yorumcunun yorumladığı Wezı Murat yorumlarını aşağıdaki linklerden dinleyebilirsiniz.