“Севмыгъафэ лабэпс,
Севмыгъафэ
Сабий хьэдэхэм ар я гъэпск1эпсщ”
“Sakın içirmeyin bana Labe’nin suyunu
Sakın içirmeyin
Çocuk naaşları yıkandı onunla…”
(Hakun Rimma)
198 yıl önce bugün, 1825 yılının Nisan 4’ünü 5’ine bağlayan gecenin sabahında, Hajret Kabardeyleri’nin önde gelen liderlerinden Karamırze Aliy’in Labe ırmağı kıyısında konuşlu köyü Kazak-Rus birliklerince baskına uğradı…
Karamırze Aliy, Şogen Şumaho gibi önde gelen Adıge komutanları şehit düştü…
Şogen Şumaho ki, lakabı “Şışhamığaze” “Gözü Kara” “Cesur” “Hiçbirşeyden korkmayan”dır.
Şogen Şumaho ki, günümüzde Krasnodar sınırları içerisindeki Armavir diye bilinen şehirde bulunan General Zass’ın karargahını yanında iki yoldaşı Ajgeriy Kuşukupş ve Hırtsıjj Ale ile birlikte baskın düzenler. Katlettiği Adıgeler’in kesilmiş başlarını kazıklara geçirmesinden hatırlayacağınız Zass köpeğini bulamazlar belki ama kızını rehin alırlar. Üç yıl boyunca Adıgeler’in içinde yaşayan zass köpeğinin kızı, Adıge dilini, adetlerini öğrenir ve benimser Adıgeler de kendilerinden biriymiş gibi davranırlar ona. Kızın saçının teline bile zarar gelmez… Kendilerinden bilrler…
Üç yıl sonra babasına geri götürür aynı üçlü atlarına atlayıp. Kızı, Şogen Şumaho’nun atındadır. Kız attan iner inmez, “yakalayın” der Zass köpeği adamlarına, yapar yine köpekliğini. Ama kızı ortalığı ayağa kaldırır, eğer onlara dokunursanız kendimi şuracıkta öldürürüm diyerek. Şu yeryüzünde güzel adet, yaşam biçimi diye bir şey varsa ben onu Adıgeler’in içinde gördüm diye devam eder.. Zass çaresiz adamlarını geri çeker. Şogen Şumaho Ajgeriy Kuşukupş ve Hırtsıjj Ale sağ salim üslerine geri döner…
Bir hikaye dinlemiştim, Hajret diyarındaki Xabez köyünden arkadaşım rahmetli Sidaq Timur’dan o geceye dair…
Rivayet o ya, o gece, Ajgeriy Kuşukupş ve Hırtsıjj Ale ile birlikte kurdukları birlikle ruslara kabuslar yaşatan Şogen Şumaho’nun bir de misafiri varmış.
Şogen Şumaho’nun haşeşindeki sohbetten sonra epeyce bir geç vakit köyün diğer hanelerindne gelen misafirler evlerine döner, Şogen Şumaho da misafiriyle birlikte haşeşin önüne çıkarlar biraz hava almak için.
“Ne karanlık gece! der Şogen Şumaho… Elinin ötesini bile görmen imkansız. Bir uğursuzluk seziyorum.”
“Ne o Şogenıkue” der misafiri gülerek. Sen hani “şışhamığazeydin” yoksa artık yaşlandın da karanlıktan korkmaya mı başladın?
Gülüşürler… Sıkıntı yapma sıkıntı yapma hadi geç oldu yatalım der Şogen Şumaho’nun misafiri haşeşe geçer Şogen Şumaho evine… Adeta içine doğmuştur.
Bir iki saat sonra şafak sökümüne yakın saldırır Rus ordusu…
Karamırza Aliy daha evinin girişinde öldürülür…
Şogen Şumaho’nun hanımı hamiledir ve doğumu da oldukça yakındır. Şumaho’nun aklına önce 3 yaşındaki oğlu Yismeyl gelir.. Kendisinin yıllarca savaşlarda kullandığı gümüş işlemeli yerıjıb tabir edilen tüfeğine sıkıca sarılmasını söyler oğlunun ve köyün kıyısındaki uçurumun altından akan labe nehrine fırlatır oğlunu…
Oğluna son sözü: “Allah’a emanetsin”dir…
Sonra geri döner.. Bir eliyle hanımını tutar… Diğer elinde kılıcı.. Hanımını selamete çıkarmaya çalışırken ikisi de öldürülür kahpece ruslar tarafından.
Baskının ertesi günü köye yetişenler sadece kül yığını bulurlar. Bütün köy yakılmış ve yeryüzünden silinmiştir… Çoğunluğu kadın-yaşlı ve çocuk olmaz üzere 1000’den fazla Adıge’yi toprağa verir gelenler.
Şumaho’nun küçük oğlu Şogen Yismeyl, 3 gün sonra bulunur labe ırmağının epeyce aşağısında… Babasının ona emaneti tüfekle birlikte… Hala atıyordur minik yüreği bulunduğunda…
Kardenğuş Zıramuk tarafından derlenen Nehuş Kerim’in paylaştığım bu videosunda yorumladığı ğıbzenin adı “Labe’de Yaşayanların Ağıdı” ilk nasıl söylendiği hakkında çeşitli rivayetler varsa da en kuvvetlisi, o kahredici gecede şehit düşen Karamırze Aliy’in eşih Haniy Psığue tarafından ilk kez söylendiğidir…
Hatohşokue Mıhamet Aşe, Ajgeriy Kuşukupş gibi diğer Hajret pşıları bu karanlık gecenin ardından Şogen Şumaho’nun da… dayıları Karamrza Aliy’in de intikamını almışlardır…
Allah gani gani rahmet eylesin vatanının bağımsızlığı uğruna şehit düşen tüm Çerkesler’e…
“Bleqar zimı’am, bleqar zımış’ejım kaqonur yia’ım!”
“Geçmişi olmayanın, geçmişini bilmeyenin geleceği olmaz!”