Çocukluğumun tawrıhlar hıbarıjjlar ile dolu o şahane ikliminde adını en çok duyduğum şahsiyetlerden birisiydi Hajret diyarının amansız komutanlarından Ajgeriy Kuşukupş… Sonraki yıllarda da merakım devam etti çok da güzel şeyler duydum öğrendim
Çerkes tarihinin bence en gözü pek komutan/liderlerinden biri olan Ajgeriy Kuşukupş hakkında…. Hayatımın çeşitli dönemlerinde duyduğum o hikayelerden aklımda kalanlar ve bana yansımaları:
1-
Kuşukupş bir gece yanında adamlarıyla bir kazak yerleşkesine baskın yapmaya giderken at üstünde aniden bir şiş çıkarır Çerkeska’sının iç kısmından ve o zifiri karanlıkta aniden yere eğilip saplar şişi toprağa… Sonra yanındakilere dönüp “bunu da dönüşte alırız” der… Baskın başarıyla sonuçlanır Adıge savaşçıları dönüş yolundayken yine o zifiri karanlıkta Kuşukupş birden eğilir atının üstünden yere doğru ve saatler önce sapladığı şişi çekip alır. Sanki az önce koymuş gibi. Avucunun içi kadar iyi bilirmiş yaşadığı toprakları ve “vağo zeşibl” denilen yıldız grubuna (Büyükayı takım yıldızı) bakarak yönünü bulmakta çok mahirmiş Kuşukupş geceleri. Bundandır ki lakaplarından birisi “Adıgeş’ım yi ğuaze” “Adıge yurdunun rehberi”
Bu hikayeye binaen dade mığodan dinleyip not almışım yıllar önce:
“К1ыф1ыгъэм и 1уэху бзаг’эхэм фысакъ т1асэ… зыми зыкъевмыгъэгъапц1э… Гугъап1э фимы1эжмэ, Кушыкупщым и хъыбарыр фигу къэвгъэк1ыж! “
“Karanlıktan ve karanlığın gizli saklı işlerinden sakının t’ase… Kimsenin sizi aldatmasına izin vermeyin. Karamsarlığa mı kapıldınız? Kuşıkupş’ın hikayesini hatırınıza getirin”
2-
Kuşukupş son nefesine kadar yanında olan yoldaşları Şogen Şumaho ve Hırtsıjj Ale ile birlikte General Zass nam köpeğin karargahını basar ama Zass’ı bulamazlar. Karargahta buldukları Zass’ın kızını ise rehin alırlar. Üç yıl boyunca Adıgeler’in içinde yaşayan zass köpeğinin kızı, Adıge dilini, adetlerini öğrenir ve benimser Adıgeler de kendilerinden biriymiş gibi davranırlar ona. Üç yıl sonra babasına geri götürür aynı üçlü atlarına atlayıp. Kızı, Şogen Şumaho’nun atındadır. Kız attan iner inmez, “yakalayın” der Zass köpeği adamlarına, yapar yine köpekliğini. Ama kızı ortalığı ayağa kaldırır, eğer onlara dokunursanız kendimi şuracıkta öldürürüm diyerek. Şu yeryüzünde güzel adet, yaşam biçimi diye bir şey varsa ben onu Adıgeler’in içinde gördüm diye devam eder.. Zass çaresiz adamlarını geri çeker.
Kuşıkupş, oradan ayrılmadan önce Zass’a, “kızın bizim yanımızda olduğu sürece hısımdık, bugünden itibaren yine hasımız” der..
bu hikayeyle bağlantılı olarak bir not almışım 1998’de bir uzunyaylalı dadeden:
Жэбагъым хуэдэу акъыл куурэ, Кушыкупщым хуэдэу гушхуэныгъэмрэ зыгъэдэлъ щ1алэгъуалэрас ди къак1уэнур къезыгъэлынур
Jabağı gibi bilgeliğe, (Ajgeriy) Kuşıkupş gibi cesarete sahip gençlerdir geleceğimizi kurtaracak olan…
3-
Daha önce değişik yazılarımda da bahsettiğim çok genç yaşta kaybettiğimiz K.Çerkes Cumhuriyetindeki Xabez isimli hajret köyünden Türkiye’ye üniversite eğitimi için gelmiş arkadaşım / kardeşim Sidaq Timur’dan bir hikaye duymuştum. Ona da nanesi anlatmış. O cıvardaki hajret köylerinden birinde 20.yy. başlarına kadar yaşamış bir ihtiyar, Ajgeriy Kuşukupş’un ölmediğine inandırmış kendini.
Bir gün çıkıp geleceğine ve önlerine düşüp onlara komuta edeceğine o kadar inanıyormuş ki, tüfeğini hazır edip beklermiş Kuşukupş’u. Çok etkilenmiştim hikayeden.
Ona binaen karalamıştım yirmi dört yıl önce bu satırları…
Seksen yıldır her gün
Hajret diyarından
bir ihtiyar Adıgejj
öldüğüne inanmadığı
-bir gece vakti yitip giden-
Kuşıkupş’un dönüşünü beklermiş
fişekliğini kuşanıp
seşhosu kınında
yerıjıbı elinde
Ne ala Adıge’nin
bir şimşek misali
yeniden çakmak üzere
beklemesi
ölmeden
gökyüzünde
Seni bileyen şafaklar düşle!
Oşhamahue eteklerinde
Umarsız çırpınışlar
Biteviye savaşlar dururken geçkin zamanlarda
Kamaşan gözlerini inadına yokla güneşte
Ay hüznü yaşanırken gölgede
Sen! Sen ki… Adıge
8/10/1999 Yistanbıl
seşho : kılıç
yerıjıb : Adıgeler’in ruslarla savaşında kullandığı tüfek türlerinden birisi. muhtemelen ilk imal eden kişinin adıyla bilinir olmuş. %100 yerli malı tüfek.
Arşivimde bulunan Ajgeriy Kuşukupş’un ölümü ardından bestelenen weredıjj yorumlarını dinlemek isterseniz: